Dijitalleşmenin Tarih Araştırma ve Yazım Süreçlerine Olumlu ve Olumsuz Etkileri

DİJİTALLEŞMENİN
TARİH ARAŞTIRMA VE YAZIM SÜREÇLERİNE
OLUMLU VE OLUMSUZ ETKİLERİ

Tarih Nedir?

Niçin Tarih Öğrenilir?

Tarih, geçmiş zamanın incelenmesi bilimidir. “Tarih”, geçmişte yaşanan olayların incelenmesinin yanı sıra, bu olaylarla ilgili bilgilerin keşfi, toplanması, organizasyonu, sunumu ve yorumlanması ile ilgilenen disiplindir.

Tarih, her alanın geçmişini inceleyebilecek kadar geniş bir disiplindir. Örneğin, antik çağlardan günümüze bilimin ve bilimsel bilginin evrimini ve gelişimini incelemek isteyen kişi “bilim tarihi” ne, insanlığın dinî duygularını, düşüncelerini ve yeryüzündeki dinleri benzer ve farklı yönleri ile karşılaştırmalı olarak incelemek isteyen kişi “dinler tarihi” ne, insanlık tarihi boyunca süregelen ve savaş olarak adlandırabileceğimiz silahlı olayları ve bunların toplumlar, kültürler ve ekonomiler üzerindeki etkisini araştırmak isteyen kişi ise “askerî tarih” e başvurur.

Geçmişlerini hatırlayamayanlar, onu tekrar yaşamaya mahkûmdur.

— George Santayana (İspanyol-Amerikalı filozof ve yazar)

Dijitalleşme Nedir?

Dijitalleşme, bilgilerin fiziksel bir yere bağlı kalmadan dijital ortamda sunulması sürecidir. Bu dönüşüm, eski yöntemlerle karşılaştırıldığında büyük bir devrim niteliğindedir. Önceden, bilgiler genellikle analog formatta sunulurdu. Örneğin:

Mavi çizimler elle çizilir ve fiziksel kopyalar halinde saklanırdı.
Nesneler için modeller somut malzemelerle üretilirdi.
Kayıtlar elle tutulur, saklanırdı.
Her türlü iletişim mektuplarla sağlanırdı.

Bu örnekler çoğaltılabilir, ancak burada önemli olan nokta, bilgilerin fiziksel formatta depolanmasının zorunlu olduğudur. Bu durum, bilginin yerel kalmasına ve imha edilebilmesine neden olurdu. Peki, dijitalleşme nedir? Dijitalleşme, bu sorunları büyük ölçüde ortadan kaldırır. Dijital ortamda, bilgiler kolayca kopyalanabilir ve aynı anda birden fazla yerde güvenli bir şekilde saklanabilir.

Dijitalleşme ayrıca bilgi kaybını önleyerek, kağıt gibi hacimli depolama ortamlarına olan ihtiyacı da büyük ölçüde azaltır. Bu süreç, sadece bilginin saklanma şeklini değiştirmekle kalmaz, aynı zamanda bilginin kullanımını ve gözlemlenmesini de kolaylaştırır. Dijitalleşmenin ortaya çıkması için iki temel unsur gereklidir:

Dijital Altyapı: Dijital ürün ve hizmetlerin kullanımını mümkün kılar.
İnsanların Dijital Yeterliliği: Dijital araçları etkin kullanabilmeyi sağlar.

Dijitalleşme, modern bilgi ve iletişim teknolojilerinin sunduğu avantajları kullanarak toplumu ve iş dünyasını dönüştürür. E-postalar, geleneksel mektuplardan çok daha hızlıdır, dijital planlar ise kağıt üzerindeki çizimlere kıyasla daha kolay yönetilebilir. Bu bağlamda, dijitalleşme nedir sorusu, bilginin kullanımını ve iş süreçlerinin şeklini nasıl değiştirdiğini anlamak açısından giderek daha önemli hale gelmektedir.

Dijitalleşme, ilerleyen ağlar ve veri yönetimi sayesinde toplumsal ve ticari dönüşümde merkezi bir rol oynar. Unutmamak gerekir ki dijitalleşme, basit bir e-posta ya da mesaj göndermekle başlar. Artık mağazalardaki kasalar dijital sistemlerle donatılmış, istasyonlardaki mekanik ekranlar yerini dijital ekranlara bırakmıştır. Dijital yapılar artık bir seçenek değil, bir zorunluluk haline gelmiştir. Gelecekte bu alanın hangi yönde ilerleyeceği ve dijitalleşmenin sınırlarının ne kadar genişleyeceği ise merak konusudur.

TARİH ARAŞTIRMA VE YAZIM SÜREÇLERİNDE DİJİTALLEŞME

Tarihi kayıtlar geçmişten bugüne çeşitli şekillerde kendilerinden sonraki nesillere aktarılması için değişik şekillerde kayıt altına alınmış ve saklanmıştır. İnsanlar ihtiyaç duyduklarında bu kayıtlardan bilgi edinmişlerdir. Bu kayıtlara ve arşivlenme şekillerine kısaca bakacak olursak;

Hitit Analları,

Göktürk Kitabeleri,

Osmanlı Vakayınameleri,

Ansiklopediler,

Kitaplar,

Makaleler

Bu kayıtlar yazılı olup yakın okuma ile analiz edilir, fiziki olarak saklanırlardı.

Günümüzde ise dijitalleşmenin etkisiyle bilgiye ulaşım kolaylaşmış, bilginin bir çok kişiye rahatça ulaşımı sağlanmış ve saklanmasıda dijital ortamlarda mümkün kılınmıştır.

Dijital Temel Kavramlar

Veri; Bir araştırma veya tartışmanın temeli olan mute, data veya done.
Veri Analizi; Verilerin incelenip, sınıflandırılarak amaca uygun hale dönüştürülmesidir.
Analog Veri; Fiziki / somut geleneksel veri.
Dijital Veri; Dijital medya araçlarıyla oluşturulan veri.
Sayısallaştırma; Fiziki (analog) verilerin dijital veriye dönüştürülmesidir.
Yapılandırılmış Veri; Dijital verilerin veri tabanlarına sığacak şekilde düzenlenmesidir.
Veri Madenciliği; Büyük ölçekli dijital veriler arasında faydalı bilgiye ulaşıp, kullanışlı büyük veri çıkarma / madenleme.
Büyük Veri; Tüm dijital medya kanallarından toplanan verilerin anlamlı ve işlenebilir hale dönüştürülmesidir.
Yoğun Veri; Farklı kaynaklardan elde edilen, hacim, hız, değer, çeşitlilik ve doğruluk özellikleri tanımlanmış verilerdir.
Hiper Metin; Birbiriyle bağlı, yazı, görsel, video gibi verileri içeren metin organizasyonu,
Dijital Doğmuş Veri; Dijital medya araçlarıyla üretilmiş web, video, online ve e-içerikler gibi verilerdir.
Sonradan Dijitalleştirilmiş Veri; Tarama gibi yöntemlerle, arşiv, kitap gibi analog (fiziki) verilerin sayısallaştırılıp dijital ortama aktarılmasıdır.
Yakın Okuma; Bir metni titizlikle ayrıntılı yapılan dilbilimsel çözümlemeli okumadır (çok anlamlılık, belirsizlik, anlam kaynaması gibi nitel okuma).
Uzak Okuma; Bir metni titizlikle ayrıntılı yapılan dilbilimsel çözümlemeli okumayı bilgisayar yardımıyla yapma işidir.
Yapay Zeka; Bilgisayar veya bilgisayar kontrollü robotun akıllı varlıklarla ilişkili görevleri yerine getirmesidir.
Dijital Tarihçilik; Araştırma, eğitim ve yayın yapma süreçlerinde bilgisayarın kullanıldığı tarihçiliktir. (Online sunum ve dijital arşivler gibi)

Dijitalleşme Öncesi Tarih Yazımı (Analog Tarihçilik)

Tarih yazımı, antik çağlardan günümüze kadar pek çok farklı şekilde yapılmıştır. Analog tarihçilik, somut belgeler üzerinden yapılan araştırmalarlagerçekleşmiş olup, verilerin çoğufiziksel ortamda mevcuttur. Örneğin;

Hitit Analları ve Göktürk Kitabeleri
Osmanlı Vakayinameleri ve Rus Kronikleri

Geçmişte tarihçiler, bu tür analog veriler üzerinde yakın okuma yaparak, geçmişi anlamlandırmaya çalıştılar. Ancak, bilgi teknolojilerinin gelişmesi ve internetin yaygınlaşması ile 1930’lu yıllara kadar bu tür analog çalışmalar yaygındı.

Dijitalleşme Sonrası Tarih Yazımı (Dijital Tarihçilik)

Dijital kelimesi, sayısal anlamına gelir ve dijitalleşme, analog verilerin bilgisayar ortamında sayısal formata dönüştürülüp depolanması ve gerektiğinde kullanılmasını ifade eder.
Dijital tarih yazımında, tarih araştırma, eğitim ve yayım süreçlerinde dijital araçlar kullanılmaktadır. Bu, dijital arşivler, online çalışmalar, interaktif platformlar aracılığıyla mümkündür.
1950’li yıllarda bilgisayarın keşfi dijitalleşmenin başlangıcı olmuştur. 1990’larda internetin yaygınlaşması ise dijital dönüşümün hızlanmasına yol açmıştır.
Dijital tarihçilik, tarih yazımında önemli bir değişim yaratmış ve tarihçilerin doğuştan dijital (web, video, online içerikler) ve sonradan dijitalleştirilmiş (arşiv,kitaplar) verileri kullanmalarına olanak tanımıştır.